ეგზისტენციალიზმი საქართველოში დღეს ისეთი აქტუალურია, როგორც არასდროს
ჩვენ ვიწყებთ ახალ რუბრიკას ,,ლიტერატურული შედევრები“, რომელიც ქართული და მსოფლიო ლიტერატურის არა ერთ ღირებულ და გამორჩეულ ნაშრომს გაგაცნობთ და საკმაოდ დეტალურად მოგითხრობთ იმ გამორჩეულად დიდ წიგნებზე, რომელთა წაკითხვა და ზოგ შემთხვევაში გადაკითხვა ნამდვილად ღირებული საქმეა და თანაც ბევრს შემატებს ჩვენს სულიერებასა და ურთიერთ ტოლერანტულობას.
ახალ რუბრიკას დიდი მწერლის გამორჩეული წიგნით ვიწყებთ, რომელიც 1940 წელს, მეორე მსოფლიო ომის მიჯნაზე დაიწერა და დღეს თითქოსდა, გადაავიწყდა კიდეც მკითხველს. ვფიქრობთ, სამყაროში, რომელშიც ამდენი ცუდი მოლოდინი დომინირებს ამ ნაშრომის გამორჩეული ადგილი გარანტირებულია.
მაშ ასე, ისიამოვნეთ და გაიცანით „თათრების უდაბნო“.
„თათრული სტეპი” ანუ ქართულ თარგმანში „თათრების უდაბნო“ ( Il deserto dei Tartari ), გამოქვეყნებულია 1940 წელს დინო ბუცატის მიერ, რომანი, რომელიც აერთიანებს ეგზისტენციალიზმს, სიმბოლიკას და ალეგორიას. ის მოგვითხრობს ჯოვანი დროგოზე, ახალგაზრდა ოფიცერზე, რომელიც მიდის შორეულ ბასტიანის ციხესიმაგრეში, სამხედრო სამსახურში, სახელის მოპოვების იმედით. თუმცა, მისი ცხოვრება თანდათან იწურება მტრის მოლოდინში, რომელიც არასდროს მოდის, რაც იწვევს ღრმა ფიქრებს, მათ შორის დროის, მოვალეობისა და ადამიანის არსებობის ბუნებაზე.
წიგნის შეჯამება :
ჩასვლა ბასტიანის ციხეში
ჯოვანი დროგო, რომელმაც დაამთავრა სამხედრო სკოლა, დანიშნეს ბასტიანის ციხესიმაგრეში, იზოლირებულ ფორპოსტში, ერთი შეხედვით უნაყოფო უდაბნოს საზღვარზე, რომელიც ცნობილია, როგორც „ტარტარის სტეპი“( „თათრების უდაბნო“- ქართულ თარგმანში ).
თავდაპირველად, ის გეგმავს მხოლოდ მცირე ხნით დარჩენას, სანამ უფრო პრესტიჟულ თანამდებობაზე გადაიყვანენ. თუმცა, ციხეს უცნაური, ჰიპნოზური ძალა აქვს – მისი ოფიცრები, მიუხედავად მათი ჩივილებისა, წლების განმავლობაში რჩებიან იქ განლაგებულნი, არ შეუძლიათ, ან არ სურთ წასვლა (აქ აშკარაა პარალელი თომას მანის „ჯადოსნურ მთასთან“ და ჯოვანი დროგოს მსგავსება ჰანს კასტორპთან, თუმცა, ორივე გენიალურ რომანს სხვადასხვა ვაიბი და დინამიკა აქვს და სხვა, არც არაფერი მიუგავთ, ორივე თავისებურად გენიალურია და ერთმანეთს ავსებენ) .
დიდების სატყუარა და რუტინის ხაფანგი
ბასტიანში ჯარისკაცები ცხოვრობენ მუდმივი მოლოდინის მდგომარეობაში და თვლიან, რომ ერთ დღეს მტერი – შესაძლოა, ლეგენდარული თათრები – გამოჩნდებიან უდაბნოდან, რაც მათ დიდების შესაძლებლობას მისცემს. ეს მოლოდინი აკვიატებად იქცევა. დროგოც ამ რუტინაში ვარდება, ყოველთვის აჭიანურებს წასვლას, დარწმუნებულია, რომ მისი სიდიადის მომენტი უკვე ახლოსაა.
დრო შეუმჩნევლად გადის. ციხის მკაცრი რუტინა, ჯარისკაცების ახალგაზრდობის ნელი ცვლა და მოახლოებული ბრძოლის ბუნდოვანი იმედი ქმნის სტაგნაციის განცდას. დროგოს, დროდადრო, სხვაგან გადასვლის მცდელობებს, ბიუროკრატიული შეფერხებები ხვდება გზად და მალე ის წყვეტს წინააღმდეგობას თავის ბედზე.
იმედგაცრუება და დაბერება
როცა წლები გადის, დროგო ხვდება, რომ მისი ახალგაზრდული ოცნებები გმირობაზე გამქრალია. მისი ამხანაგები ბერდებიან, ზოგი იღუპება, ზოგი კი მხოლოდ გაურკვევლობაში რჩება. ის ხანდახან სტუმრობს ქალაქს, მაგრამ თავს სულ უფრო გაუცხოებულად გრძნობს იმ ცხოვრებისგან, რომელიც ადრე სურდა.
სამსახურის დასასრულ, როგორც ჩანს, მტერი ახლოვდება, მაგრამ დროგო, ახლა ასაკოვანი და ავადმყოფი, სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისთვის უვარგისად ითვლება და მას აძევებენ. როდესაც ის მიდის, იგი თვითირონიულად აცნობიერებს, რომ მან დაკარგა თავისი ცხოვრება ბრძოლის მოლოდინში, რომელიც, ან არასდროს არსებობდა, ან არასდროს ყოფილა მისთვის განკუთვნილი.
თავის ბოლო წუთებში, მარტოხელა პატარა სასტუმროში, ის პოულობს ერთგვარ სიმშვიდეს, მშვიდი ღირსებით იღებს თავის ბედს.
თემები და ანალიზი
1. დროის გასვლა და მიზნის ილუზია
რომანის ერთ-ერთი ცენტრალური თემა არის დროის განუმეორებელი მსვლელობა. დროგო იწყებს ამბიციებით სავსე ახალგაზრდის ცხოვრებას, მაგრამ მისი წლები გაქრება, სანამ ის ელოდება შესაძლებლობას, რომელიც არასოდეს მოდის.
ეს თემა ასახავს ეგზისტენციალისტურ იდეებს – განსაკუთრებით იმ მოსაზრებას, რომ ადამიანები ხშირად აშენებენ ( იქმნიან ) მნიშვნელობის ილუზიებს ( როგორიცაა მოვალეობა ან ბედი ), რათა თავიდან აიცილონ არსებობის სიცარიელის დამთრგუნველი და თავზარდამცემი შიში.
ციხე განასახიერებს, თვით ცხოვრების მეტაფორას, სადაც, ადამიანები საკუთარ თავს უთმობენ გრძელვადიან მიზნებს, ვარაუდობენ, რომ მათი შესრულება მომავალშია, მხოლოდ იმისთვის, რომ გვიან აღმოაჩინონ, რომ ცხოვრებამ მათ გვერდი აუარა.
2. სამხედრო ცხოვრების აბსურდულობა და ბიუროკრატია
ბუცატი აკრიტიკებს სამხედრო და ბიუროკრატიის ხისტ სტრუქტურებს, გვიჩვენებს, თუ როგორ ატყვევებენ ისინი ინდივიდებს ლოდინისა და მორჩილების გაუთავებელ ციკლებში. ციხესიმაგრის ოფიცრები თავს არწმუნებენ, რომ მათი როლი გადამწყვეტია, მაგრამ ისინი ვერაფერს მიაღწევენ. მათი დისციპლინა ხდება თვითპატიმრობის ფორმა.
დროგოს უუნარობა, გაექცეს ციხესიმაგრეს, ასახავს იმას, თუ როგორ ხვდებიან ადამიანები ერთფეროვან სამუშაოებში, რუტინაში ან საზოგადოების მოლოდინებში, თვლიან, რომ მათ აქვთ უფლებამოსილება, როდესაც, სინამდვილეში, ისინი მხოლოდ ჭანჭიკები არიან უფრო დიდ, ინდიფერენტულ სისტემაში.
3. ბედი, თავისუფალი ნება და ეგზისტენციალიზმი
დროგოს ცხოვრება ყალიბდება ბედისწერისა და თვითდამკვიდრებული ინერციის ნაზავით. მიუხედავად იმისა, რომ მას ტექნიკურად აქვს თავისუფლება დატოვოს ციხე, რაღაც – იქნება ეს გარეგანი ძალა, თუ საკუთარი ქვეცნობიერი შიშები – ინარჩუნებს მას იქ. ეს ემთხვევა ეგზისტენციალისტურ თემებს, რომლებიც გვხვდება ისეთ ავტორებში, როგორებიც არიან ალბერ კამიუ და ფრანც კაფკა, რომლებიც იკვლევენ, თუ როგორ ებრძვიან ინდივიდები კონტროლის ილუზიას სამყაროში, რომელსაც არ აქვს თანდაყოლილი მნიშვნელობა.
4. დიდების ძიება და ადამიანური მდგომარეობა
ბასტიანის ოფიცრებს დიდება სწყურიათ, მაგრამ ამას ვერასდროს მიაღწევენ. ეს ასახავს ადამიანის უფრო ფართო მიდრეკილებას გრანდიოზული მიზნების ძიებისკენ, ხშირად ახლანდელი მომენტის ხარჯზე. დროგო აყოვნებს რეალურ ცხოვრებას, წარმოსახვითი მომავლის გულისთვის, ისევე, როგორც ადამიანები ხშირად სწირავენ ბედნიერებას
აბსტრაქტული იდეალისთვის – იქნება ეს კარიერული წარმატება, სოციალური სტატუსი თუ ისტორიული აღიარება.
5. ბუნება, როგორც გულგრილი ძალა
ლანდშაფტი გადამწყვეტ სიმბოლურ როლს ასრულებს. თათრული სტეპი, უზარმაზარი და უცვლელი, წარმოადგენს, როგორც ფიზიკურ, ისე ეგზისტენციალურ სიცარიელეს. უდაბნო დუმს, პასუხს არ იძლევა, ისევე, როგორც სამყარო ეგზისტენციალისტურ ფილოსოფიაში. ციხე, ამავდროულად, ადამიანის მიერ შექმნილი კონსტრუქციაა, წესრიგის მყიფე ილუზია გულგრილ სამყაროში.
სიმბოლიზმი რომანში
ბასტიანის ციხე – წარმოადგენს ხაფანგს, სტაგნაციას და მოვალეობისა და მიზნის ილუზიებს.
თათრული სტეპი – მეტაფორა უცნობის, ვერ განხორციელებადი მომავლისა თუ არსებობის უაზრობაზე.
მტერი – მტერი ნამდვილად არასდროს მოდის, რაც აძლიერებს აზრს, რომ ცხოვრების დიდი მიზანი ხშირად მირაჟია.
დროგოს ავადმყოფობა – განასახიერებს ადამიანთა სიკვდილიანობას და იმის გაცნობიერებას, რომ ცხოვრებას აქვს სასრული და ხშირად ის უშედეგო საქმეებზე იხარჯება.
შედარება სხვა შედევრებთან :
ფრანც კაფკას „ციხესიმაგრე“ ( ,,ქართულ თარგმანში „გოდოლი“ ) იზოლაციის, ბიუროკრატიისა და მიუწვდომელი მიზნის მსგავსი თემები.
ალბერ კამიუს „სიზიფეს მითი“ – ციხის ჯარისკაცების გაუთავებელი ლოდინი ასახავს სიზიფეს მარადიულ ბრძოლას, ხაზს უსვამს არსებობის აბსურდულობას.
Joseph Conrad’s „Heart of Darkness“ – იზოლაციითა და აკვიატებით გამოწვეული ფსიქოლოგიური გაუარესება.
დასკვნა: მარადიული ეგზისტენციალური ალეგორია
თათრული სტეპი უფრო მეტია, ვიდრე უბრალოდ, რომანი სამხედრო ცხოვრების შესახებ – ეს არის დროის, მიზნისა და ადამიანის არსებობის ღრმა ფილოსოფიური გამოკვლევა. დროგოს წყნარი ტრაგედიით, ბუზატი ავრცელებს უნივერსალურ გზავნილს :
ბევრი ადამიანი ატარებს სიცოცხლეს იმის მოლოდინში, რაც შეიძლება არასდროს მოხდეს, მაგრამ გვიან მიხვდნენ, რომ სიცოცხლეს გაუშვეს. ეს არის მომხიბვლელი, ლამაზად დაწერილი რომანი, რომელიც ეხმიანება ყველას, ვინც ოდესმე ეჭვქვეშ აყენებს მათი გზის მნიშვნელობას, რაც მას თანამედროვე ეგზისტენციალური ლიტერატურის შედევრად აქცევს.
ირაკლი კერესელიძე
