ექსკლუზივი – როგორ შოულობს ევექსი ფულს იმაზე მეტზე, რაც პაციენტს რეალურად სჭირდება ?
როცა მომსახურება იქცევა ექსპლუატაციის მექანიზმად საქართველოს ჯანდაცვის სფეროში, კერძო სექტორის გაფართოება, ერთი შეხედვით, უპირობო პროგრესის მაჩვენებელია : მეტი არჩევანი, მაღალი ხარისხის სერვისები, თანამედროვე აპარატურა. თუმცა, ამ პროცესს თან ახლავს სერიოზული, ფარული რისკებიც – უპირველესად, სამედიცინო მომსახურების კომერციალიზაცია იმ დონემდე, რომ პაციენტის რეალური საჭიროება აღარ განსაზღვრავს მკურნალობის კურსს, არამედ წმინდა ფინანსური გათვლა და მოგების მაქსიმიზაციაა.
ამ ტენდენციის ერთ-ერთი ყველაზე თვალსაჩინო და შემაშფოთებელი მაგალითია სამედიცინო კორპორაცია ევექსი, რომლის კლინიკებიც თბილისს ფარავენ ვაკიდან წერეთლამდე, ქმნიან რა მასშტაბურ, ერთი შეხედვით, უნაკლო სისტემას. ეს ჟურნალისტური გამოძიება ფოკუსირდება სწორედ წერეთლის გამზირზე მდებარე ფილიალზე, სადაც, სხვადასხვა წყაროსა და კონკრეტული ფაქტების მიხედვით, პაციენტებს სისტემატურად აიძულებენ მიიღონ ისეთი სამედიცინო სერვისები, რომელთა საჭიროებაც, არა სამედიცინო ჩვენებით, არამედ კლინიკის ფინანსური მოგების მოტივაციით არის განპირობებული. ეს არის სისტემური პრობლემა, რომელიც ძირს უთხრის ჯანდაცვის ფუნდამენტურ ეთიკას.
პირველი – ევექსი – კორპორაციული გიგანტი და დაუბალანსებელი ძალა ქართულ ჯანდაცვაში :
„ევექსი“ ეკუთვნის სამედიცინო ჰოლდინგს – „საქართველოს ჯანდაცვის ჯგუფს“ ( GHG ) , რომელიც ერთდროულად ფლობს კლინიკების ვრცელ ქსელსა და სადაზღვევო კომპანიას ( იმედი L ) . ეს უნიკალური სტრუქტურული კავშირი, სადაც ერთი და იგივე ჯგუფი აკონტროლებს, როგორც სერვისის მიმწოდებელს, ასევე მის დაზღვევას, სერიოზულ კითხვებს აჩენს კონკურენციის კანონმდებლობის, პაციენტის თავისუფალი არჩევანის და ბაზრის მონოპოლიზაციის შესახებ.
ამგვარი შერწყმული ინტერესები, სავარაუდოდ, არღვევს საქართველოს კონკურენციის შესახებ კანონმდებლობის მე-6 მუხლს ( დომინანტური მდგომარეობის ბოროტად გამოყენება ) , რაც სასწრაფო და უპირობო გამოძიებას მოითხოვს. როცა კლინიკა და სადაზღვევო კომპანია ერთი ხელის ნაწილია, პაციენტი მოქცეულია სისტემურ წრეში, სადაც მისი ინტერესები ხშირად უკანა პლანზე ინაცვლებს, ხოლო კომპანიის მოგება პრიორიტეტული ხდება. ეს ქმნის ნაყოფიერ ნიადაგს არასათანადო პრაქტიკებისთვის.
მეორე – სქემა – როგორ მუშაობს „სერვისზე მეტი სერვისის“ მოდელი ევექს- ში და პოლიტიკის ნათელი და მტკივნეული ილუსტრაცია „GEO NEWS“-ის დამფუძნებლის, ქეთევან ხომერიკის შემთხვევაა, რომელმაც კლინიკას მიმართა იმისთვის, რომ მის არასრულწლოვან ქალიშვილს ჩაეტარებინა ექოკარდიოგრაფია.
-რეკომენდაცია : ოჯახის ექიმმა, სამედიცინო ჩვენების საფუძველზე, საჭიროდ მიიჩნია უშუალოდ ექოსკოპია – კონკრეტული, მიზნობრივი კვლევა.
-დაბრკოლება : კლინიკის რეგისტრატურამ, ყოველგვარი სამედიცინო დასაბუთების გარეშე, კატეგორიულად განაცხადა, რომ ბავშვს ჯერ აუცილებლად უნდა გაევლო კარდიოლოგის ვიზიტი.
განმარტება : „ასე გვაქვს სისტემა დაყენებული“ – ეს იყო ერთადერთი, ცივი პასუხი, რომელიც ცხადყოფს, რომ ეს არ არის სამედიცინო ლოგიკაზე დაფუძნებული გადაწყვეტილება, არამედ კორპორაციული სტანდარტი, მიმართული შემოსავლების გაზრდისკენ, პაციენტის საჭიროების მიუხედავად.
ამ მიდგომით კლინიკა, არა მხოლოდ არღვევს სამედიცინო ეთიკის ფუნდამენტურ პრინციპებს, არამედ იძულებით ზრდის პაციენტის ხარჯებს, აიძულებს რა მას გადაიხადოს არასაჭირო კონსულტაციაში, რაც დროის, ენერგიისა და ფინანსების უაზრო ფლანგვაა.
მესამე – ოჯახის ექიმი – პროფესიონალი თუ სისტემის მარიონეტი ?
ევექსის შიდა პოლიტიკა, ფაქტობრივად, ზღუდავს ოჯახის ექიმის ავტონომიას. ექიმს, რომლის პროფესიული მოვალეობაა პაციენტის საუკეთესო ინტერესების დაცვა და ინდივიდუალური მიდგომა, არ ეძლევა საშუალება, თავად განსაზღვროს, რომელი კვლევა სჭირდება პაციენტს კონკრეტულ შემთხვევაში. ეს კი თანამედროვე მედიცინისა და ექიმის პროფესიული დამოუკიდებლობის უმთავრეს საყრდენს წარმოადგენს.
შედეგად, ექიმი სისტემის მექანიკურ ნაწილად იქცევა, რომლის მთავარი ამოცანა, სამწუხაროდ, პაციენტის ფინანსური დატვირთვის „გამართლებაა“ და არა ზუსტი და დროული დიაგნოსტიკა, ან ეფექტური მკურნალობა. ეს არღვევს ექიმისა და პაციენტის ნდობაზე დაფუძნებულ ურთიერთობას, რაც ჯანდაცვის ქვაკუთხედია.
მეოთხე – სანდო ბრენდი ყალბი პრინციპებით – ევექსის გარეგნული იმიჯი, სანდოობა, პაციენტზე ორიენტირებულობა, სოციალური პასუხისმგებლობა – კონტრასტშია იმ შიდა წესებთან, რომელიც რეალურ პრაქტიკაში მოქმედებს :
„კვლევა არ გაიცემა სპეციალისტის კონსულტაციის გარეშე“ – ეს არ არის სამედიცინო პრინციპი, ეს არის კომერციული სტრატეგია, რომელიც მიზნად ისახავს ყოველი ვიზიტიდან მაქსიმალური მოგების მიღებას, მიუხედავად მისი რეალური საჭიროებისა.
მშობელი, რომელსაც სურს ბავშვისთვის დაიგეგმოს ექოსკოპია, იძულებულია გადაიხადოს კარდიოლოგის „უაზრო“ ვიზიტში თანხა, რადგან სხვაგვარად სერვისს ვერ მიიღებს. ეს არის მომსახურების პირობითობა, რომელიც არღვევს მომხმარებლის უფლებებს.
კლინიკა არ არის მზად გაითვალისწინოს პაციენტის თავისუფალი ნება, თუკი ის ეწინააღმდეგება მათი შემოსავლების მაქსიმიზაციას. ეს არღვევს მომხმარებლის უფლებებსა და სამართლიანი ურთიერთობის პრინციპებს, ქმნის რა უთანასწორო პირობებს.
მეხუთე – კლინიკური გადაწყვეტილებების მონეტიზაცია – ქართული ჯანდაცვის სისტემური საფრთხე :
სამწუხაროდ, ევექსის შემთხვევა არ არის ერთჯერადი გადაცდომა ან გამონაკლისი, ეს მიუთითებს სისტემურ პრობლემაზე ქართულ კერძო ჯანდაცვაში : დამოუკიდებელი სამედიცინო გადაწყვეტილება ადგილს უთმობს კომერციულ გათვლას, რაც ჯანდაცვას ბიზნესად აქცევს და არა სოციალურ სიკეთედ.
პაციენტისთვის საჭირო სერვისის ნაცვლად, მას ეძლევა კომპლექსური „გზავნილების პაკეტი“, რომლის მიზანია :
ვიზიტების რაოდენობის ხელოვნური გაზრდა ;
ფინანსური ოპერაციების მაქსიმიზაცია და შემოსავლების გაბერვა ;
მედიცინის უმთავრესი ამოცანის დავიწყება – ადამიანის ჯანმრთელობის დახმარება და მისი კეთილდღეობის უზრუნველყოფა.
ეს ტენდენცია აზიანებს ჯანდაცვის სისტემის სანდოობას, ძირს უთხრის მის ფუნდამენტურ ეთიკურ ღირებულებებს და ქმნის პრეცედენტს, როდესაც პაციენტი აღიქმება, არა როგორც დასახმარებელი პირი, არამედ როგორც შემოსავლის წყარო.
მეექვსე – პაციენტის უფლებების დარღვევა :
სამართლებრივი და ეთიკური კუთხით ევექსის მოქმედებები პირდაპირ ეწინააღმდეგება საქართველოს კანონმდებლობითა და საერთაშორისო სტანდარტებით დადგენილ პაციენტის უფლებებს, რაც წარმოადგენს, არა მხოლოდ ეთიკურ, არამედ სამართლებრივ დარღვევას :
საქართველოს კანონი სამედიცინო საქმიანობის შესახებ ( მუხლი 52 ) : „პაციენტს აქვს უფლება უარი თქვას ისეთ სერვისზე, რომელიც თავად მიაჩნია ზედმეტად.“ ეს მუხლი ცხადად უზრუნველყოფს პაციენტის ავტონომიას მკურნალობის არჩევისას და კლინიკის ვალდებულებას, პატივი სცეს ამ არჩევანს.
საქართველოს კონსტიტუცია ( მუხლი 15 ) : „ყველას აქვს უფლება თავისუფალი განვითარებისა.“ ეს პრინციპი მოიცავს პირის ღირსების, თავისუფლებისა და თვითგადაწყვეტის უფლებას, რაც ჯანდაცვის სფეროში პაციენტის ინფორმირებულ არჩევანს გულისხმობს და გამორიცხავს იძულებას.
ეს პრინციპები პირდაპირ და სისტემურად ირღვევა, როცა პაციენტს აიძულებენ კონსულტაციას იმ სპეციალისტთან, რომელიც მას სამედიცინო ჩვენების გარეშე არ სჭირდება, ან უარს ეუბნებიან კონკრეტულ მომსახურებაზე დამატებითი, არასაჭირო პროცედურების გარეშე. ეს არის პაციენტის ავტონომიის უხეში ხელყოფა.
მეშვიდე – სახელმწიფო დუმილი – რეგულაციის კრახი ამგვარი პრაქტიკის პირობებში ლეგიტიმური და მწვავე კითხვაა :
სად არის საქართველოს ჯანდაცვის სამინისტრო ?
რატომ არ ხდება რეგულირების სისტემა რეალურად ქმედითი და რატომ არ ხორციელდება ეფექტური ზედამხედველობა ?
სახელმწიფო ინსტიტუტების უმოქმედობა ანადგურებს საზოგადოების ნდობას და ქმნის კლიმატს, სადაც მსხვილი სამედიცინო კორპორაციები თავს დაუსჯელად გრძნობენ, აგრძელებენ რა პაციენტების უფლებების უგულებელყოფას საკუთარი მოგების მიზნით. ეს არის სისტემური ჩავარდნა, რომელიც მოითხოვს სასწრაფო, გადამწყვეტ და უპირობო რეაგირებას, რათა აღდგეს კანონის უზენაესობა და სამართლიანობა ჯანდაცვის სფეროში.
მერვე – გამოსავალი – აუცილებელია სისტემური ინტერვენცია ევექსის მსგავსი პრაქტიკების აღმოსაფხვრელად, აუცილებელია კომპლექსური და მტკიცე ნაბიჯები, რომლებიც უზრუნველყოფენ პაციენტის ინტერესების უპირატესობას :
სახელმწიფო ინსპექტირების დაწყება : ჯანდაცვის სამინისტრომ და შესაბამისმა მარეგულირებელმა ორგანოებმა დაუყოვნებლივ უნდა დაიწყონ მიზანმიმართული, ღრმა შემოწმებები კერძო კლინიკებში არსებული არასამართლიანი და ეთიკურად გაუმართლებელი პრაქტიკების გამოსავლენად და დამნაშავეების დასასჯელად.
სამოქალაქო მონიტორინგის მექანიზმების გაძლიერება : სამოქალაქო სექტორმა და მედიამ უნდა გააძლიერონ მსგავსი შემთხვევების დოკუმენტირება და გასაჯაროება, რაც საზოგადოებრივი წნეხის მთავარი იარაღი გახდება და აიძულებს სისტემას, შეიცვალოს.
პაციენტთა უფლებების ადვოკატირება : პროფესიულმა გაერთიანებებმა, იურისტებმა და უფლებადამცველმა ორგანიზაციებმა აქტიურად უნდა დაიცვან პაციენტების ინტერესები, გაუწიონ მათ სამართლებრივი კონსულტაცია და იბრძოლონ მათი უფლებების აღსადგენად.
ეთიკური სტანდარტების გაწერა, როგორც საკანონმდებლო ვალდებულება : აუცილებელია ნათელი, აღსრულებადი და მკაცრი ეთიკური კოდექსის შემუშავება კლინიკებისთვის, რომლის დარღვევაც მკაცრი სანქციებით იქნება გათვალისწინებული, რათა არავინ იგრძნოს თავი დაუსჯელად.
დასკვნა – ჯანდაცვა უნდა ემსახურებოდეს ჯანმრთელობას, არა კორპორაციულ მოგებას.
ევექსის მაგალითზე ნათლად ჩანს : როცა სამედიცინო მომსახურება ემსახურება ფინანსურ სტრატეგიას და არა ადამიანის ჯანმრთელობის გაუმჯობესებას, ჯანდაცვა წყვეტს საზოგადოებრივ სიკეთედ ყოფნას. ეს არის ჰიპოკრატეს ფიცის უხეში დარღვევა და პაციენტის ღირსების ხელყოფა. მისი კავშირები GHG ჯგუფთან და იმედი L-თან კი, აძლიერებს ეჭვებს ბაზარზე არსებულ დომინანტურ მდგომარეობასა და კონკურენტუნარიანობის ხელყოფის შესახებ, რაც მოითხოვს სასწრაფო და დეტალურ გამოძიებას.
სწორედ ამიტომ, ამ სისტემას სასწრაფოდ სჭირდება საზოგადოებრივი წნეხი, მედია გამჭვირვალობა და სამართლებრივი კონტროლი – მხოლოდ ამ გზით განადგურდება მავნე პრინციპი : ,,მეტი ვიზიტი = მეტი მოგება“. დროა, საქართველოს ჯანდაცვის სისტემა პაციენტის ჯანმრთელობის სადარაჯოზე დადგეს და არა კორპორაციული მოგების.
,,GEO NEWS” ევექსს დაუკავშირდა, მათ პოზიციას უცვლელად გთავაზობთ :
,,მხოლოდ წერეთლის ფილიალშია ეს სერვისი – ექოკარდიოგრაფია და კარდიოლოგის ვიზიტი გაერთიანებული, სხვა ფილიალებში არა, დამატებით ვერაფერს გეტყვით”,- განგვიმარტა ევექსის წარმომადგენელმა.
დაბოლოს, მსგვასი პასუხი ჩვენმა დამფუძნებელმა ევექსის მენეჯერისგან კლინიკაშივე მიიღო, ასე რომ, ახალი არაფერი უთქვამთ. როგორც ჩანს, ევექსს ამ სტატიაში მოყვანილ პრობლემებსა და მიგნებებზე პასუხი არ აქვს…
( გაგრძელება იქნება )
თამთა მაისურაძე
,,GEO NEWS”
