ვაშინგტონის „შეთანხმება“ – გეოპოლიტიკური ცუნამი სამხრეთ კავკასიაში ?
8 აგვისტო, 2025 ვაშინგტონი – თუკი სამხრეთ კავკასიის გეოპოლიტიკური ლანდშაფტი წიგნი იქნებოდა, 2025 წლის 8 აგვისტოს მნიშვნელოვანი თავი დაიხურებოდა და ახალი დაიწყებოდა. თეთრ სახლში გამართულ უპრეცედენტო სამიტზე, აშშ-ის პრეზიდენტმა დონალდ ტრამპმა, სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა და აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა ხელი მოაწერეს შეთანხმებას, რომელმაც შესაძლოა, რეგიონი რუსეთის გავლენის ორბიტიდან საბოლოოდ გამოიყვანოს. შეთანხმება, რომელსაც უკვე „ტრამპის მარშრუტი“ ეწოდა, სიმბოლურად ცვლის, არა მხოლოდ რუკას, არამედ ძალთა ბალანსსაც.
ისტორიული კონტექსტი :
რუსეთის „მფარველობის“ ეპოქის დასასრული ?
სამხრეთ კავკასიის ქვეყნების თანამედროვე ისტორია განუყოფლად არის დაკავშირებული რუსეთის იმპერიულ და საბჭოთა პოლიტიკასთან.
• სომხეთი :
• ისტორიულად, სომხეთი რუსეთს თავის მთავარ უსაფრთხოების გარანტად და მფარველად მიიჩნევდა თურქეთისა და აზერბაიჯანის წინაშე. რუსეთის სამხედრო ბაზა გიუმრიში, კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციაში ( ОДКБ ) წევრობა და მთიანი ყარაბაღის ომის შემდეგ ( 1994 ) რუსეთის სამშვიდობოების სომხეთში ყოფნა რუსეთისთვის რეგიონზე გავლენის მთავარი ბერკეტები იყო.
• აზერბაიჯანი :
• აზერბაიჯანი, მიუხედავად იმისა, რომ ყოველთვის ოსტატურად თამაშობდა რუსეთის, თურქეთისა და დასავლეთის გავლენებს შორის, რუსეთთან ენერგეტიკული და ეკონომიკური კავშირებით იყო მყარად გადაჯაჭვული.
მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტი ამ ძალთა ბალანსის ქვაკუთხედი იყო. რუსეთი, როგორც ეუთოს მინსკის ჯგუფის თანათავმჯდომარე, ათწლეულების განმავლობაში ცდილობდა კონფლიქტის მართვას და არა გადაჭრას. ეს მას საშუალებას აძლევდა, შეენარჩუნებინა გავლენა, როგორც სომხეთზე, ასევე აზერბაიჯანზე, პერიოდულად ათამაშებდა რა ორივე მხარეს ერთმანეთის წინააღმდეგ.
2020 წლის ომმა ეს ბალანსი დაარღვია, რადგან თურქეთის სამხედრო მხარდაჭერით, აზერბაიჯანმა მნიშვნელოვანი ტერიტორიები დაიბრუნა, ხოლო რუსეთი, როგორც სომხეთის „მფარველი“, არაეფექტური აღმოჩნდა. ეს იყო პირველი შესამჩნევი სერიოზული ბზარი რუსეთის ტრადიციულ დომინაციაში.
ანალიზი :
რას ნიშნავს ვაშინგტონის „შეთანხმება“ რუსეთისთვის ?
ვაშინგტონის სამიტის ყველაზე მნიშვნელოვანი შედეგი არის არა უბრალოდ ახალი სატრანზიტო გზის შექმნა, არამედ გავლენის სფეროს შეცვლა.
• რუსული შუამავლობის ჩანაცვლება : მინსკის ჯგუფის დაშლა კოლოსალური სიმბოლური აქტია. ის ფაქტობრივად ანულირებს რუსეთის დიპლომატიურ როლს კონფლიქტის გადაწყვეტაში. აშშ აღარ მოქმედებს, როგორც „მესამე მხარე“, არამედ ხდება კონფლიქტის მოგვარების მთავარი არქიტექტორი.
• ეკონომიკური გავლენის ბერკეტი : „ტრამპის მარშრუტის“ განვითარების 99-წლიანი იჯარა აშშ-ს აძლევს ფიზიკურად ადგილზე ყოფნას და ეკონომიკურ გავლენას სტრატეგიულად მნიშვნელოვან ტერიტორიაზე. ეს არის პირდაპირი კონკურენცია რუსეთის ეკონომიკური ინტერესებისთვის რეგიონში. ამერიკული ინვესტიციები და ვაჭრობა სომხეთის მნიშვნელოვან ნაწილში, რუსეთის სამხედრო და პოლიტიკურ ყოფნას აბათილებს.
• სომხეთის „გაწყვეტილი ჯაჭვი“ : სომხეთის თანხმობა ამ შეთანხმებაზე მიუთითებს მოსკოვზე დამოკიდებულების დასრულების სურვილზე. პაშინიანის მთავრობა, რომელსაც რუსეთმა 2020 წელს ზურგი აქცია, ახალი პარტნიორების ძიებაშია. ვაშინგტონი, როგორც ჩანს, სწორედ ამ პარტნიორის როლს ასრულებს, რასაც რუსეთი განიხილავს, როგორც საკუთარი გავლენის ბოლო ბასტიონის დაკარგვას პოსტსაბჭოთა სივრცეში.
• აზერბაიჯანის ახალი ვექტორი : ალიევი, რომელიც უკვე კარგად აბალანსებდა თურქეთთან და რუსეთთან, ახლა აშშ-ის კარტს ათამაშებს. ამ შეთანხმებით ის იღებს ვაშინგტონის დიპლომატიურ ლეგიტიმაციას და აშშ-ის ეკონომიკურ მხარდაჭერას, რაც მას კიდევ უფრო დააშორებს რუსულ გავლენას.
პოტენციური შედეგები – მომავალი ბრძოლა :
რუსეთი, სავარაუდოდ, არ შეეგუება ამ ვითარებას. მისთვის ეს შეთანხმება არის პირდაპირი საფრთხე მისი უსაფრთხოების ინტერესებისთვის.
• ეკონომიკური და პოლიტიკური შურისძიება : მოსკოვს შეუძლია, გამოიყენოს ეკონომიკური ბერკეტები სომხეთზე ზეწოლის მოსახდენად ( მაგალითად, ენერგომატარებლების ფასები ) ან მხარი დაუჭიროს ოპოზიციურ ჯგუფებს სომხეთსა და აზერბაიჯანში, რათა შეარყიოს შეთანხმება.
• სამხედრო რისკები : მიუხედავად იმისა, რომ სრულმასშტაბიანი სამხედრო კონფლიქტი ამ ეტაპზე ნაკლებად სავარაუდოა, რუსეთს შეუძლია, გაზარდოს დაძაბულობა სომხეთისა და აზერბაიჯანის საზღვრებზე, ან გამოიყენოს სხვა პროვოკაციები რეგიონში ქაოსის შესაქმნელად.
ვაშინგტონის „შეთანხმება“, ჩვენი ვარაუდით, აშკარად აღნიშნავს რუსული დომინაციის ეპოქის დასასრულს სამხრეთ კავკასიაში. ამიერიდან, რეგიონის ბედი, არა მხოლოდ მოსკოვში, არამედ ვაშინგტონში და, გარკვეულწილად, ანკარაშიც წყდება.
კითხვა ის არის, თუ როგორ უპასუხებს რუსეთი ამ გეოპოლიტიკურ გამოწვევას და რამდენად მყარი აღმოჩნდება „ტრამპის მარშრუტი“ მომავალი ქარიშხლების ფონზე.
ჩვენ, როგორც ქართველ პატრიოტებს და საქართველოს ბედით დაინტერესებულ ჟურნალისტებს ყველაზე მეტად ის გვაღელვებს, რომ ზემოაღწერილ მოვლენებს არ მოჰყვეს ისეთი რადიკალური რეაქცია რუსეთის მხრიდან, რაც თავის თავში გულისხმობს სომხეთის სამხედრო ძალით სრულ ოკუპაციას, რისთვისაც რუსეთის ათი ათასობით ჯარისკაცმა საქარველო უნდა გადაკვეთოს და ცუდი სცენარის შემთხვევაში მათი ნაწილი დარჩეს კიდეც ჩვენს სამშობლოში. გთხოვთ, დაფიქრდით ამაზე ჩვენო ერთგულო მკითხველო და გახსოვდეთ ყოველთვის, რომ თავისუფლებიდან ვასალობამდე სულ მხოლოდ ერთი ნაბიჯია.
ირაკლი კერესელიძე
,,GEO NEWS”
